Mezhepsizlik Batıl Bir Mezheptir
Hüsamettin Vanlıoğlu Başkanlığında Fıkıh Kurulu
Allah Teâlâ'ya sonsuz hamd olsun ki Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'i ve onun takipçilerini dini anlayıp anlatmakta muvaffak kıldı. Resulüne de salat-u selam olsun ki ashabını ilimle donatıp tüm İslam beldelerine gönderdi. O Resulün gerçek izinden gidenlere de salat-u selam olsun ki onlar uzak asırlara nuru muhammediyeyi ulaştırmak için kendilerini yok saydılar. Ya Rab! Bizleri de onların yolundan ayırma, şefaatlerine mazhar kıl. Âmin.
Mezhep; lügatte ''gitmek'' anlamına gelen ''zehâb'' kökünden hem mastar hem de ''gidecek yer ve yol'' anlamında ism-i mekândır. Terim olarak ''dinin aslî veya fer'î hükümlerinin dayandığı delilleri bulmakta ve bunlardan hüküm çıkarıp yorumlamakta ehliyetli müçtehitlerin ortaya koyduğu görüşlerin tamamı'' diye tanımlanabilir.
Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'in hayatında ve ondan sonra İslam beldelerine dağılan Sahabe-i Kiram, gittikleri yerlerde Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'den almış oldukları dini, anlatmaya ve öğretmeye çalışmışlardır. Kimileri hadis-i şerifleri ezberleyip aktarmayı, kimileri de onlardan çıkacak fıkhî hükümler üzerine çalışmayı üstlenmişlerdir. Malumdur ki halkın her kesimi ilimle uğraşıp âlim olacak kadar ilerleme imkânı bulamamış veya uğraşmamışlardır. İçlerinden ilme önem verip sahabeye talebe olanlar zamanla fetva verecek dereceye ulaşmış ve yüklendikleri ilmi, talebelerine öğretmeyi amaçlamışlardır.
Kuşkusuz bu ilim, az bir uğraşla elde edilecek bir şey değildir. Belki gecesini gündüzüne katan, diğer işlerini bırakıp en önemli işini dini öğrenip öğretmek addeden zatlar, halk arasında temayüz edip belirmiştir. Sair insanlar ise müşküllerini çözmek için onlara müracaat etmiş, dini yaşam tarzlarını onlardan alarak Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'in din anlayışını hayatlarına tatbik etmeye çalışmışlardır. Bu şekilde devam eden zatlardan her biri, yüklenmiş olduğu ilim görevini kendilerinden sonraki talebelerine son derece dikkatli bir düzeyde aktarma ve belletmeyle ömrünü harcamıştır.
Gerek fetihlerle gerek beldelerin İslam'a girmeleriyle İslam beldelerinin her gün genişlemesi beraberinde bilinmeyen yeni fıkhi meseleler getirmiştir. Buna ilave olarak bu beldelerdeki halkın çoğunluğunun âlim olmaması, farklı meşguliyetlerde olması fıkıh meselelerine dair bilgisizliklerin çoğalması, ilimle uğraşan ve halkın fıkıh sorunlarını çözmeye çalışan âlimlerin sırtındaki yükü çoğaltmış ve âlimleri halkın müracaat ettikleri kişiler konumuna yerleştirmiştir.
İslam âlimlerinden her biri, Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'in onlara öğrettiği din anlayışının dışına çıkmadan, kendi şahsi yorumuna dayanmadan tüm gücüyle vahyin doğrultusunda fıkıh meselelerini kavrayıp aktarmaya çalışmışlardır. Zamanla azalan şahsiyetler, bulundukları beldelerde fıkhın kaynağı haline gelmişlerdir. Her belde halkı, kendilerine gönderilmiş Sahabe-i Kiram'ın anlayışını anlayıp aktarmaya uğraşan âlimlerin izinden gitmeye çalışmıştır.
Böylece ilim havzaları oluşmuştur. Sözgelimi; Medine'de, Rebie, İbn Şihab ez-Zührî, İmam Malik ve emsali âlimler (Allah onlara rahmet etsin), Medine fıkhını orada yaşayan Sahabe-i Kiramdan almış ve üzerine çalışıp yeni meseleler hakkında Kur'an-ı Kerim, hadis-i şerif ve sahabe söz ve uygulamalarına göre değerlendirmişlerdir. Böylece Medine havzası oluşmuştur. İbn Ebi Leyla, Süfyan ve Ebu Hanife (Allah onlara rahmet etsin) emsali âlimler de aynı metodu Irak'ta uygulamışlardır. Böylece Irak ilim havzası oluşmuştur. Hatta Iraklı bir kişi, sualini bulunduğu bölgede her hangi yetkili bir âlime sorar ona göre amel ederdi. Başka bir bölgeden verilen fetvaya karşı, ''bizde yani Irak'ta bu meselenin cevabı şöyledir'', ''bu iş böyledir bizde'' şeklinde herkes kendi bölgesindeki âlimlere göre hareket ederdi. Bu âlimlerin hiçbirinin derdi veya amacı bir anlayış tarzı, bir ekol oluşturmak olmamış, sadece ilimle uğraşmış ve cevaba muhtaç halkın fıkıh meselelerini cevaplandırmışlardır. Henüz mezhep anlayışı yoktu.
Bu devirden sonra sözgelimi; Irak'ta İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin), ders halkası kurmuş ve yirminin üzerinde talebesiyle dini anlayıp yeni meselelerin hükümlerini bulmaya çalışmışlardır.
Bu öğrenciler arasında hadiste çok ileri olan Abdullah b. Mübarek, Veki b. Cerrah emsali muhaddisler olduğu gibi lügat ve diğer ilimlerde ileri derecede uzman olmuş kişiler de vardı. Mesele ortaya atılır, önce ayet-i kerime ve hadis-i şerifler değerlendirilir, ardından sahabe sözlerine yer verilir böylece meselenin cevabı bulunmaya çalışılırdı.
Bu çalışma esnasında İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin) sadece onların hocasıydı. Onlar yer yer imama itiraz eder, bazen de görüşünü kabul ederlerdi. İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin)'nin mezhebi diye ekol haline gelmiş bir şey olmadığı gibi, İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin)'nin böyle bir gayesi de yoktu. Halk da Hanefi Mezhebi / Hanefilerin görüşü demez, Irak ehlinin görüşü derdi.
Daha sonraları İbn Ebi Leyla, Süfyan es-Sevrî gibi âlimlerin takip eden çokça talebesi kalmayıp, İmam Ebu Yusuf ve İmam Muhammed'in ise ders halkalarının devam etmesi ve çokça talebelerinin bulunması Irak'ta insanların fıkhı meselelerin hükümlerinde müracaat noktası olmalarına kadar devam etti. İmam Ebu Yusuf ve İmam Muhammed (Allah onlara rahmet etsin) yer yer, meselelerin izahında ''hocamız İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin) böyle derdi'' şeklinde hocalarından aldıkları ilmi, talebelerine aktarırdı.
Bazı meselelerde Irak âlimleri arasında görüş ayrılığının bulunması daha sonraki dönemlerde ''bu görüş, İmam Ebu Hanife ve talebelerinin görüşüdür'' şeklinde anılmaya başladı. Bu şekilde hicrî üçüncü asra gelindiğinde Hanefilerin görüşü anlamında Hanefi Mezhebi tabiri kullanılmaya başladı. Yani İmam Ebu Hanife ve ona mensup ilim halkasının görüşü anlamındaydı. Diğer mezhepler de anlatıldığı şekilde gelişti ve İmam Şafîi ve talebelerinin görüşü veya Şafilerin görüşü anlamında Şafîi Mezhebi, İmam Malik ve talebelerinin görüşü anlamında Maliki Mezhebi tabiri kullanılmaya başladı.
Hatta Mansûr ve Hârûn er-Raşid, İmam Mâlik'e, Muvatta' isimli kitabını kanunlaştırmayı ve tüm beldelerde kanun haline getirmeyi teklif ettiler. İmam Mâlik bunu kabul etmedi. Sadece kendi görüşlerinin doğru bulunmasını fıkhın tabiatına aykırı buldu.
Belki fıkhın doğal haline bırakılmasını, Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'in ashabının her tarafa yayılıp öğrettiği fıkhı, belirli şeylere hasredilmemesinin doğruluğunu ön görmüştür. Belki de Kitabının bütün hadisleri ihtiva etmemiş olması da bu davranışta rol oynamıştır.
Görüldüğü gibi hiçbir mezhep kendi görüşünü bir ekol halini alsın diye uğraşmamış tamamen doğal seleksiyon içerisinde gelişmiştir. Hicri dört ve beşinci asırlarda Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) döneminden uzaklaşmanın ve bir takım bilgililere kaynağından ulaşamamanın getirdiği ilmî zafiyet, mevcut âlimleri önceki âlimlerin doğrultusunda fıkıh yapmaya, onların kural ve metoduna göre fıkhı anlayıp yeni meselelere tatbik etmeye mecbur bırakmıştır.
Bu dönemlerden sonra yine doğal hali içerisinde fıkıh, günümüzde olduğu şekilde mezhep anlayışını almıştır. Buraya kadar anlattıklarımız, tüm fıkıh tarih kitaplarında üç aşağı beş yukarı anlatılanların özeti halinde olup azcık bunlardan anlayan kişinin hiçbir itirazının olmayacağı malumattır.
Günümüzde bazı insanların mezhepler nedir, nerden çıktılar, Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) döneminde yoktular, daha sonra dine sokuldular şeklinde tamamen bilgisiz bir şekilde yönlendirmeyi hedef edinmiş bir takım din düşmanlarının doğrudan, oryantalist ve modernist şahsiyetlerin dolaylı olarak hedeflerinin mahsulüdür.
Bu kişiler mezhep olgusunu yıkmaya çalışırken neyi yıkmaya çalıştıklarının farkında olarak; güçlü ve muktedir bir şekilde Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerifleri gereği şekilde anlamış olan müçtehitleri devreden çıkartıp kendi anlayış ve hevalarına göre asıl kaynakları yani Kur'an-ı Kerim ve sünneti yorumlamayı hedeflemişler fakat Allah Teâlâ dinini korumayı vadettiğinden buna tümüyle muvaffak olamamışlar ancak sapmak isteyenleri saptırabilmişlerdir.
İşin komik tarafı şu ki; muktedir müçtehit âlimlerin görüşlerine ''Onlar da bir insan, beşer görüşü'' deyip yıkmaya çalışanlar, halka kendi görüşlerini benimsemelerini ve aksinin inanılmayacak doğrular olduğunu belletmeyi amaç edinmişlerdir.
Sözgelimi; son zamanlarda kendini selefi diye tanımlayan kişiler, kendi anlayışlarına göre hadis-i şerifleri anlamayanları kınayıp mezhep olgularını yıkmaya çalışırken içlerinde muktedir olmayanlar1 ne hikmetse anlamadıkları birçok hükümde ''Hayır, İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin)'nin dediği doğru değil, selefiler şöyle diyor, doğru olan budur'' şeklinde kör kütük mukallit olup kendilerine mezhep edinmişlerdir.
Gerçekten ne garip ki, mezhep olgusuna karşı çıkanlar, kendi fikirlerini mezhepleştirmeye çalışmakta ve bunun uğruna İslam'da tefrika çıkarmaktan da çekinmemektedirler. Oysaki mezhep imamları yukarda anlatıldığı şekilde asla mezhep kurma, kendi görüşlerini kabul ettirme derdinde değilken İslam'ın birlik ve beraberliğini korumaya çalışıyor, tefrikaya yol vermemek için her türlü meşakkatin hamili oluyorlardı.
Kaldı ki şöyle bir düşünelim; bugün bir hüküm tespiti için gereken taklit, İmamların devrinden kat be kat fazladır. Sözgelimi; hükmünüz, bir hadis-i şerife mi dayanacak, bakalım; bu hadis-i şeriften hüküm çıkaracak olan sizinle Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) arasında senet ittisali söz konusu değilken aradaki mesafe hayli fazladır. Diyelim ki bu hadis-i şerifi Buharî, Müslim veya Ebu Davut emsali muteber bir kitapta buldunuz.
Şimdi bu hadis-i şerifin senedinde olan ravilerin sağlam veya zayıf olduğunu bilebilmeniz için cerh-tadil imamlarını taklit etmek zorundasınız. Onların o ravi hakkındaki kanaatine göre hareket etmek zorundasınız.
Yine hadis-i şerifin metninin illet ve muarazadan salim olduğunu, mensuh olmadığını tespit için Darakutnî emsali âlimleri taklit etmeye mecbursun. Biz ''Bu âlimlere güvenmeyelim taklit etmeyelim'' demiyoruz. Tabi ki edeceğiz. Bu âlimlerin güvenilir olmalarında bir sorun yoktur. Sorun; mezhep imamlarını taklit etmeyi doğru bulmayıp mezhep olgusunu yıkmaya çalışanların böyle bir paradoks içinde ne dediklerini ne yaptıklarını bilmemeleri. Dedikleriyle yaptıklarını, yaptıklarıyla dediklerini iptal ettiklerinden bihaber olmalarıdır sorun.
Hulasa olarak, asr-ı saadetten uzaklaştıkça taklide o kadar daha muhtacız. İslam ilimleri deney veya tecrübeye dayalı değil ki gün geçtikçe yeni tecrübeler elde edip yeni sonuçlara varalım. İmam Malik (Allah ona rahmet etsin) iki kişiyle Nafi ve İbn Ömer (Allah onlardan razı olsun) vasıtasıyla Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'e ulaşıyordu. Kaldı ki o iki kişiden biri bizzat tanıdığı hocası, onun üstündeki kişi de ya sahabe veya hocasının tanıdığı güvenilir olduğunu bildiği bir ravi idi.
İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin) de diğer müçtehitler de böyle. Şimdi bir bunların delil getirirken hadis-i şerifin sahih veya zayıf olmasını nasıl bildiğini bir de günümüzde olan birinin bunu bilme imkânını düşünelim.
Aradaki fark izahtan varestedir. Üstelik bugün bir hadis-i şerifin sahih olduğunu bilmek ancak Zehebî, Mizzî, İbn Hacer veya emsali bir hadis âlimini taklit etmekten geçer.
İsmi zikredilen bu âlimler İmamları taklit ederken onlara tutunup ''Biz, hadis-i şeriflere bakarız mezheplere bakmayız'' demek, komiklikten öte bir vahamet olsa gerektir.
Bu konuda sözü fazla uzatmak istemiyoruz. Mezheplerin doğal süreç içerisinde geliştiğini, hiçbir mezhep imamının mezhep kurma gayesiyle ilim okutmadığını az çok kaynakları karıştırabilecek kişinin ulaşabileceği bir bilgi olduğu apaçık ortadadır. Bir miktar gayret etmekten çekinip bu bilgiye ulaşmaktan mahrum kalanların, mezhep veya imamlar hakkında ileri geri konuşması ise bilgisizlikten doğacak mazeretler kapsamında değerlendirilmez.
Şayet bilgi edinmeye zaman veya imkân bulamazsa susmasını bilmeli, din için ömrünü feda edenlere karşı saygısını takınmalıdır. Gelişi güzel, mezhep nereden çıktı, Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) zamanında yoktu, mezhep bitaddır demek bitadın ta kendisidir. Zira anlaşılmış olmalıdır ki mezhep, ortaya çıkartılan bir kurum değil, doğal haliyle din üzerine çalışan, tüm zamanını dine ve Allah Teâlâ'ya adayan insanların dini kendisinden sonra gelenlere sağlam bir şekilde aktarmaktan başka bir şey değilir2.
Allâh Teâlâ bizleri adeta sipariş usülü gelen o müthiş imamların izinden ayırmasın. Onlar ki bu ümmete ilahî peygamberi mirası olduğu gibi iletebilmek için nelerden vazgeçmediler ki! Şimdi birkaç hokkabaza bu imamları feda mı edeceğiz. Birkaç ayet birkaç hadis ve bir takım asrî bilimlerle imamları beğenmeyenler, dini huşularda neyin ne olduğunu anlamaları için önce dönüp boy aynasında kendilerine bi baksınlar. Yanlışlığı fark edeceklerdir.
Rabbimiz! Bizleri senin yolunda kadıların başı olacakken dinini bizlere kimsenin etkisi altında kalmadan aktarabilmek için makamı elinin tersiyle itip gecesini gündüzüne katan Ebu Hanife emsali âlimlerin yolundan ve izinden ayırma! Yine her hadis-i şerif rivayet edecekken gusül alıp adeta senin huzurundaymış gibi saygı ve edep üzere duran İmam Malik emsali âlimleri gönül tahtımızdan eksik etme!
Fakirlik iki kısımdır; biri isteyerek diğeri zorunlu olarak, bizler dünyayı terkedip ilmi tercih ederek ihtiyari fakirliği seçtik diyen İmam Şâfîi emsali âlimlerden ayırma! Yine kelamullaha karşı akılcı görüşleri dayatan itizal fırkasının baskılarına boyun eğmeyip dimdik duran Ahmet b. Hanbel emsali âlimlerin sevdalısı yap bizleri ya Rab!
1 Esasen içlerinde içtihat etmeye muktedir hiçbir tane yoktur. Faraza onların dediğini kabul edip, varsayacak olursak şeklinde yazıyı kurguladık.
2 Makale kaynakları için bak: es-Saymerî, Ahbaru Ebi Hanife ve ashabihi; el-Kevserî, husnu't-Tekazî fi sireti İmam Ebi Yusuf el-Kâdî; buluğu'l-Emanî fi sireti İmam Muhammed b. Hasen eş-Şeybanî; Fıkh-ı Ehl-i Irak ve Hadisuhum vd.
Hatta Mansûr ve Hârûn er-Raşid, İmam Mâlik'e, Muvatta' isimli kitabını kanunlaştırmayı ve tüm beldelerde kanun haline getirmeyi teklif ettiler. İmam Mâlik bunu kabul etmedi. Sadece kendi görüşlerinin doğru bulunmasını fıkhın tabiatına aykırı buldu.
Belki fıkhın doğal haline bırakılmasını, Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'in ashabının her tarafa yayılıp öğrettiği fıkhı, belirli şeylere hasredilmemesinin doğruluğunu ön görmüştür. Belki de Kitabının bütün hadisleri ihtiva etmemiş olması da bu davranışta rol oynamıştır.
Görüldüğü gibi hiçbir mezhep kendi görüşünü bir ekol halini alsın diye uğraşmamış tamamen doğal seleksiyon içerisinde gelişmiştir. Hicri dört ve beşinci asırlarda Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) döneminden uzaklaşmanın ve bir takım bilgililere kaynağından ulaşamamanın getirdiği ilmî zafiyet, mevcut âlimleri önceki âlimlerin doğrultusunda fıkıh yapmaya, onların kural ve metoduna göre fıkhı anlayıp yeni meselelere tatbik etmeye mecbur bırakmıştır.
Bu dönemlerden sonra yine doğal hali içerisinde fıkıh, günümüzde olduğu şekilde mezhep anlayışını almıştır. Buraya kadar anlattıklarımız, tüm fıkıh tarih kitaplarında üç aşağı beş yukarı anlatılanların özeti halinde olup azcık bunlardan anlayan kişinin hiçbir itirazının olmayacağı malumattır.
Günümüzde bazı insanların mezhepler nedir, nerden çıktılar, Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) döneminde yoktular, daha sonra dine sokuldular şeklinde tamamen bilgisiz bir şekilde yönlendirmeyi hedef edinmiş bir takım din düşmanlarının doğrudan, oryantalist ve modernist şahsiyetlerin dolaylı olarak hedeflerinin mahsulüdür.
Bu kişiler mezhep olgusunu yıkmaya çalışırken neyi yıkmaya çalıştıklarının farkında olarak; güçlü ve muktedir bir şekilde Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerifleri gereği şekilde anlamış olan müçtehitleri devreden çıkartıp kendi anlayış ve hevalarına göre asıl kaynakları yani Kur'an-ı Kerim ve sünneti yorumlamayı hedeflemişler fakat Allah Teâlâ dinini korumayı vadettiğinden buna tümüyle muvaffak olamamışlar ancak sapmak isteyenleri saptırabilmişlerdir.
İşin komik tarafı şu ki; muktedir müçtehit âlimlerin görüşlerine ''Onlar da bir insan, beşer görüşü'' deyip yıkmaya çalışanlar, halka kendi görüşlerini benimsemelerini ve aksinin inanılmayacak doğrular olduğunu belletmeyi amaç edinmişlerdir.
Sözgelimi; son zamanlarda kendini selefi diye tanımlayan kişiler, kendi anlayışlarına göre hadis-i şerifleri anlamayanları kınayıp mezhep olgularını yıkmaya çalışırken içlerinde muktedir olmayanlar1 ne hikmetse anlamadıkları birçok hükümde ''Hayır, İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin)'nin dediği doğru değil, selefiler şöyle diyor, doğru olan budur'' şeklinde kör kütük mukallit olup kendilerine mezhep edinmişlerdir.
Gerçekten ne garip ki, mezhep olgusuna karşı çıkanlar, kendi fikirlerini mezhepleştirmeye çalışmakta ve bunun uğruna İslam'da tefrika çıkarmaktan da çekinmemektedirler. Oysaki mezhep imamları yukarda anlatıldığı şekilde asla mezhep kurma, kendi görüşlerini kabul ettirme derdinde değilken İslam'ın birlik ve beraberliğini korumaya çalışıyor, tefrikaya yol vermemek için her türlü meşakkatin hamili oluyorlardı.
Kaldı ki şöyle bir düşünelim; bugün bir hüküm tespiti için gereken taklit, İmamların devrinden kat be kat fazladır. Sözgelimi; hükmünüz, bir hadis-i şerife mi dayanacak, bakalım; bu hadis-i şeriften hüküm çıkaracak olan sizinle Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) arasında senet ittisali söz konusu değilken aradaki mesafe hayli fazladır. Diyelim ki bu hadis-i şerifi Buharî, Müslim veya Ebu Davut emsali muteber bir kitapta buldunuz.
Şimdi bu hadis-i şerifin senedinde olan ravilerin sağlam veya zayıf olduğunu bilebilmeniz için cerh-tadil imamlarını taklit etmek zorundasınız. Onların o ravi hakkındaki kanaatine göre hareket etmek zorundasınız.
Yine hadis-i şerifin metninin illet ve muarazadan salim olduğunu, mensuh olmadığını tespit için Darakutnî emsali âlimleri taklit etmeye mecbursun. Biz ''Bu âlimlere güvenmeyelim taklit etmeyelim'' demiyoruz. Tabi ki edeceğiz. Bu âlimlerin güvenilir olmalarında bir sorun yoktur. Sorun; mezhep imamlarını taklit etmeyi doğru bulmayıp mezhep olgusunu yıkmaya çalışanların böyle bir paradoks içinde ne dediklerini ne yaptıklarını bilmemeleri. Dedikleriyle yaptıklarını, yaptıklarıyla dediklerini iptal ettiklerinden bihaber olmalarıdır sorun.
Hulasa olarak, asr-ı saadetten uzaklaştıkça taklide o kadar daha muhtacız. İslam ilimleri deney veya tecrübeye dayalı değil ki gün geçtikçe yeni tecrübeler elde edip yeni sonuçlara varalım. İmam Malik (Allah ona rahmet etsin) iki kişiyle Nafi ve İbn Ömer (Allah onlardan razı olsun) vasıtasıyla Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)'e ulaşıyordu. Kaldı ki o iki kişiden biri bizzat tanıdığı hocası, onun üstündeki kişi de ya sahabe veya hocasının tanıdığı güvenilir olduğunu bildiği bir ravi idi.
İmam Ebu Hanife (Allah ona rahmet etsin) de diğer müçtehitler de böyle. Şimdi bir bunların delil getirirken hadis-i şerifin sahih veya zayıf olmasını nasıl bildiğini bir de günümüzde olan birinin bunu bilme imkânını düşünelim.
Aradaki fark izahtan varestedir. Üstelik bugün bir hadis-i şerifin sahih olduğunu bilmek ancak Zehebî, Mizzî, İbn Hacer veya emsali bir hadis âlimini taklit etmekten geçer.
İsmi zikredilen bu âlimler İmamları taklit ederken onlara tutunup ''Biz, hadis-i şeriflere bakarız mezheplere bakmayız'' demek, komiklikten öte bir vahamet olsa gerektir.
Bu konuda sözü fazla uzatmak istemiyoruz. Mezheplerin doğal süreç içerisinde geliştiğini, hiçbir mezhep imamının mezhep kurma gayesiyle ilim okutmadığını az çok kaynakları karıştırabilecek kişinin ulaşabileceği bir bilgi olduğu apaçık ortadadır. Bir miktar gayret etmekten çekinip bu bilgiye ulaşmaktan mahrum kalanların, mezhep veya imamlar hakkında ileri geri konuşması ise bilgisizlikten doğacak mazeretler kapsamında değerlendirilmez.
Şayet bilgi edinmeye zaman veya imkân bulamazsa susmasını bilmeli, din için ömrünü feda edenlere karşı saygısını takınmalıdır. Gelişi güzel, mezhep nereden çıktı, Peygamber Efendimiz (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem) zamanında yoktu, mezhep bitaddır demek bitadın ta kendisidir. Zira anlaşılmış olmalıdır ki mezhep, ortaya çıkartılan bir kurum değil, doğal haliyle din üzerine çalışan, tüm zamanını dine ve Allah Teâlâ'ya adayan insanların dini kendisinden sonra gelenlere sağlam bir şekilde aktarmaktan başka bir şey değilir2.
Allâh Teâlâ bizleri adeta sipariş usülü gelen o müthiş imamların izinden ayırmasın. Onlar ki bu ümmete ilahî peygamberi mirası olduğu gibi iletebilmek için nelerden vazgeçmediler ki! Şimdi birkaç hokkabaza bu imamları feda mı edeceğiz. Birkaç ayet birkaç hadis ve bir takım asrî bilimlerle imamları beğenmeyenler, dini huşularda neyin ne olduğunu anlamaları için önce dönüp boy aynasında kendilerine bi baksınlar. Yanlışlığı fark edeceklerdir.
Rabbimiz! Bizleri senin yolunda kadıların başı olacakken dinini bizlere kimsenin etkisi altında kalmadan aktarabilmek için makamı elinin tersiyle itip gecesini gündüzüne katan Ebu Hanife emsali âlimlerin yolundan ve izinden ayırma! Yine her hadis-i şerif rivayet edecekken gusül alıp adeta senin huzurundaymış gibi saygı ve edep üzere duran İmam Malik emsali âlimleri gönül tahtımızdan eksik etme!
Fakirlik iki kısımdır; biri isteyerek diğeri zorunlu olarak, bizler dünyayı terkedip ilmi tercih ederek ihtiyari fakirliği seçtik diyen İmam Şâfîi emsali âlimlerden ayırma! Yine kelamullaha karşı akılcı görüşleri dayatan itizal fırkasının baskılarına boyun eğmeyip dimdik duran Ahmet b. Hanbel emsali âlimlerin sevdalısı yap bizleri ya Rab!
1 Esasen içlerinde içtihat etmeye muktedir hiçbir tane yoktur. Faraza onların dediğini kabul edip, varsayacak olursak şeklinde yazıyı kurguladık.
2 Makale kaynakları için bak: es-Saymerî, Ahbaru Ebi Hanife ve ashabihi; el-Kevserî, husnu't-Tekazî fi sireti İmam Ebi Yusuf el-Kâdî; buluğu'l-Emanî fi sireti İmam Muhammed b. Hasen eş-Şeybanî; Fıkh-ı Ehl-i Irak ve Hadisuhum vd.
Dergiden resim olarak indirmek için tıklayın